Organist Friedbert Ewertz woonde en werkte in China, toen hij in contact kwam met Johannus. Hij bestelde er orgels voor kathedralen in onder meer Shanghai en Beijing. Terug in Limburg bleek hij de orgelbouwer uit Ede niet vergeten.
Missiehuis St. Michaël is het oorsprongsoord van drie internationale missiecongregaties die vandaag nog altijd bestaan uit tienduizend mannen en vrouwen. Aan de Congregatie van het Goddelijke Woord, zoals de eerste – of oudste – van de drie ordes heet, zijn missionarissen verbonden uit meer dan zeventig nationaliteiten.
De wortels van het missiehuis liggen in het Limburgse kloosterdorpje Steyl, even onder Venlo. Het was de heilige Arnold Janssen die in 1875 de fundering legde onder wat zou uitgroeien tot een wereldwijde missionaire beweging. Vanuit Steyl, dat met nog geen vierduizend inwoners een plekje zonder veel betekenis lijkt, vertrokken vele duizenden missionarissen naar alle delen van de wereld om de blijde boodschap van het Evangelie te verkondigen.
Kulturkampf
Saillant detail is de ligging van het missiehuis, strak langs de Duitse grens. De priester Arnold Janssen was namelijk Duits, maar vanwege de Kulturkampf eind negentiende eeuw waren kloosters bij onze oosterburen toentertijd ten strengste verboden. Rijkskanselier Bismarck vond dat de invloed van de katholieke kerk te groot was en voerde om die reden een antireligieus politiek beleid. Janssen week derhalve uit naar Nederland, want, zei hij, hoe dan ook, “in een tijd waarin zoveel ten gronde gaat, moet iets nieuws ontstaan.”
En zo werd Steyl aan zijn anonimiteit onttrokken. Het zou in de wereldgeschiedenis van het missionaire wezen een centrale rol gaan spelen. Vandaag reizen congregatieleden van over de hele wereld naar het kloosterdorp om zich te laven aan de bronnen van hun religieuze inspiratie. De meeste leden komen tegenwoordig uit Azië. Maar waar ze ook vandaan komen, allemaal kennen ze Steyl, verzekert rector van het missiehuis Roland Scheid. “Het is common heritage. Steyl blijft de moeder, het begin. Vergelijk het met wat Assisi is voor de Franciscanen.”
16.000 overnachtingen
Daarnaast is het een levendige plek voor toeristen waar de historie voelbaar in de straten hangt. Er is een museum, er zijn kerken en er zijn gastenverblijven. En daar komt best een hoop publiek op af, vertelt Scheid. Hij geeft leiding aan de communiteit en verzorgt verder alle activiteiten binnen en buiten het gastenverblijf. “Afgelopen jaar zijn er meer dan 16.000 overnachtingen in kloosterdorp Steyl geboekt. Mensen komen hier voor bezieling, voor rust, retraite, spiritualiteit en noem maar op. Naast ons broeders en zusters uit de hele wereld ontvangen we vooral Nederlanders, Duitsers en Belgen.”
Gasten die in Steyl verblijven, bezoeken in de regel ook het liturgische epicentrum van het dorp: de St. Michaëlkerk, een neogotische basiliek gebouwd tussen 1880 en 1884. Driemaal per dag zijn er de gebedstijden en dagelijks is er een eucharistieviering. Iedereen die wil, kan bij de vieringen aanwezig zijn.
Boven- en benedenkerk
De St. Michaëlkerk bestaat uit een boven- en een benedenkerk. In de benedenkerk vinden de liturgische vieringen plaats en is dus ook het instrumentarium aanwezig om de muzikale delen te ondersteunen. Een orgel, om precies te zijn. En om nog preciezer te zijn: een orgel van Johannus. Tijdens de Paaswakeviering in 2017 is de nieuwe Ecclesia T-250 officieel in gebruik genomen, vertelt organist Friedbert Ewertz. “Het oude orgel was maar liefst 42 jaar oud. Toen we besloten de kerk op te knappen, vonden we dat het orgel ook maar vervangen moest worden.”
Ewertz, die achttien jaar als missionaris in China werkte, kwam uitgerekend in dat land met Johannus in contact. Voor drie kathedralen in onder meer Shanghai en Beijing bestelde hij orgels uit Ede. “Een oude priester uit Shanghai vroeg mij op een dag of ik hem een nieuw harmonium wilde bezorgen. Ik dacht erover na en besloot hem meer dan een harmonium te geven. Nadat ik me uitvoerig had laten adviseren, kocht ik een Opus 20 met twee manualen bij Johannus. Hij werd geplaatst in een middelgrote kathedraal in de stad. Tegelijk had ik er ook voor mezelf een aangeschaft, zodat ik in mijn privétijd kon oefenen.” Later liet Ewertz ook nog een Rembrandt met 63 registers en drie manualen vanuit Ede aanrukken voor de bisschopskerk in het district Xujiahui in Shanghai, en een orgel voor een kerk in Anjang, ergens in het midden van China. “Gert Stoffer van Johannus is indertijd hier geweest, om de orgels goed af te stemmen.”
Terug in Steyl
Sinds een halfjaar is hij weer terug in Steyl, waar hij de zorg heeft voor onder meer de vieringen en het orgel. Bij de aanschaf van het nieuwe instrument was hij nauw betrokken. “Ik had natuurlijk, op basis van mijn ervaringen, een Johannusorgel voorgesteld. Met z’n drieën – de overste, een medebroeder en ik – zijn we naar Ede gereden. In de toonzaal hebben we verschillende orgels getest. Uiteindelijk kozen we voor de Ecclesia: een kerkorgel met een veelvoud aan registers ten opzichte van ons vorige orgel. Ook de klank sprak ons alle drie direct erg aan.”
Ewertz speelt zelf nog geregeld tijdens een kerkdienst. “Als organist heb je een functie tegenover de gemeenschap”, zegt hij. “Je speelt niet voor jezelf. De gemeenschap is bij elkaar gekomen vanwege Gods dienst, niet vanwege mensendienst. Mijn spel is daarom niet virtuoos; ik probeer met mijn manier van spelen te assisteren.”
De nieuwe Ecclesia bevalt hem uitstekend. “Afgelopen week hadden we een soort provinciedag met medebroeders. Ze reageerden allemaal enthousiast op het orgel. Ze voelden zich erg gestimuleerd om mee te zingen, zeiden ze.”