Muzikale handreiking - November 2017

Berceuse - Gabriël Fauré (1845-1924)

Het Franse woord “Berceuse” staat voor “slaapliedje”. Deze is niet zonder reden aangeboden in de donkere maand november, want wat kan het heerlijk zijn om op een donkere namiddag - als we buiten de laatste bladeren van de bomen zien vallen - ons te verliezen in een dromerige melodie als deze.

Veel componisten hebben een “Berceuse” op hun compositielijst staan. Op een gegeven moment werd het een kunstvorm op zich, met inbegrip van virtuositeit en al, maar niet zo bij Gabriël Fauré. Dergelijke effecten zijn sowieso al niet te vinden bij Fauré, laat staan in zijn Berceuse. Een recensist schreef eens:

“In zijn composities zoekt Fauré naar een evenwicht tussen romantische gevoeligheid en strenge compositieregels om zo te komen tot een eigen stijl. Melodie en harmonie (vanuit het Gregoriaans) helpen hem zijn gevoel voor romantisch sentiment en overdaad te bedwingen. Zijn muziek is vooral ingetogen en fijnzinnig.”

De Berceuse werd voor de eerste keer uitgevoerd op 14 februari 1880 tijdens een concert voor kamermuziek, georganiseerd door het Société Nationaal de Music in Parijs. Fauré begeleidde zelf de Belgische violist Ovide Musin achter de Grand-piano. Zijn nieuw geschreven piano-quartet had het hoogtepunt van dit concert moeten worden, maar iedereen - inclusief de recensies - sprak over de liefelijke Berceuse. Zelfs zo, dat het die avond nog een keer tot klinken moest komen. Twee maanden later zag een bewerking voor viool en orkest het levenslicht.

Een Berceuse staat vaak in een 6/8 maat, ook in dit werk. De eerste 14 maten met een ostinaat bas wisselend tussen tonica en dominant, eerst in D, later in Fis-mineur. Samen met de laat-romantische harmonieën (toegevoegde 7 en 9) zorgt de prachtige melodie ervoor dat ik allerminst in slaap val, maar tot op de punt van mijn stoel geboeid ben van de eerste tot de laatste noot.

In het origineel staan er nogal wat “cresc.” en “decresc.” tekens, deze zijn bedoeld voor de violist. Dit meer om spanning en ontspanning op te roepen dan om grote verschillen in sterkte te bewerkstelligen, vandaar dat ik ze heb weggelaten.

Qua registratie zijn er meerdere mogelijkheden:

Begeleiding denk ik aan een 8’,

Pedaal: 16’ en 8’,

Melodie:

zeer zacht tongwerk,

strijkende prestant,

mooie warme gamba (eventueel in combinatie met een andere zachte 8’)

Laten we hopen dat er nog heel veel donkere namiddagen komen in november.

Met muzikale groeten,

André van Vliet