‘Het orgel lijkt in Noorwegen bezig aan een revival’

Dat de belangstelling voor het orgel in Scandinavië aan een opmars bezig is, daar weet Johannus-dealer Arnt Frode Strandskogen over mee te praten. In tientallen kerken en huiskamers zag hij, door eigen toedoen, de afgelopen jaren het instrument opdoemen.

Recent was hij getuige van de installatie van een Monarke Präludium in de Olavshallen Concert Hall in het Noorse Trondheim.

Voor het eerst kwam hij een jaar of twintig geleden met Johannus in contact. Er was sprake van liefde op het eerste gezicht, vertelt Strandskogen. “Ik werd meteen verliefd op het geluid. Het lag zo dicht bij het origineel, bij het pijporgel, dat had ik nog nooit gehoord. Nee, ik hoefde er niet lang over na te denken of ik dealer in Noorwegen wilde worden.” Het klikte tussen Johannus en Arnt Frode en de orgelliefhebber begon parttime het Johannus-evangelie in Noord-Europa te verspreiden.

Inmiddels vult hij daarmee zijn hele week: het verhaal slaat aan. Al in meer dan tachtig kerken en ruim honderd Noorse huiskamers staat vandaag een orgel van Johannus. “Het is de afgelopen jaren goed gelukt hier een netwerk op te bouwen”, zegt Strandskogen. “Er is, met name onder professionele musici, veel bewondering voor de manier waarop Johannus-orgels het oorspronkelijke pijporgelgeluid weergeven.” 

Young potentials

Opvallend is het dat Frode onder zijn publiek niet alleen senior muziekliefhebbers aantreft, maar juist ook een groeiende groep young potentials. “Het lijkt erop alsof het orgel in Noorwegen bezig is aan een revival. Er worden veel orgelcursussen aangeboden en steeds meer jongeren schrijven zich daarvoor in. Dat is een mooie ontwikkeling.”

Ook in orkestrale settings wordt het orgel in Noorwegen veel ingezet, weet Strandskogen te vertellen. “Het orgel biedt ongekende mogelijkheden om bij verschillende stijlen en instrumenten aan te sluiten.” Hoewel men bij feestelijke of gedachtenisdiensten, zoals uitvaarten en bruiloften, ook geregeld van een ander instrumentarium gebruikmaakt, doet Frode zijn uiterste best om het orgel in dergelijke vieringen te promoten. “Een combinatie van orgel en trompet bijvoorbeeld vind ik zelf heel mooi. Ik probeer bij potentiële klanten onder de aandacht te brengen dat het orgel geen statisch instrument is, maar juist heel flexibel. Je merkt wel dat er bepaalde vooroordelen zijn ten aanzien van het orgel; je zou er bijvoorbeeld alleen maar klassieke muziek op kunnen spelen. Dat is wat mij betreft pertinent onjuist. Ik ken goede musici die het orgel ook gebruiken om bijvoorbeeld populaire muziek ten gehore te brengen.”

Enthousiame

Dat geluid laat Frode dan ook maar wát graag horen. Volgens de dealer zelf is enthousiasme zijn wapen. “Waar je hart vol van is, stroomt je mond van over, hè. Toen ik een aantal jaar geleden bij Johannus in Ede was, heb ik iets meegekregen van het proces achter de schermen. Ik vond dat zeer indrukwekkend. Zoals een arts alles weet over het menselijk lichaam en een topadvocaat bekend is met het wetboek, zo is Johannus gespecialiseerd in de mogelijkheden van het digitale orgel. Met zoveel kennis en zoveel ervaring loop je simpelweg mijlen voor op de concurrentie. Je weet en hoort en voelt aan alles dat je het beste van het beste te pakken hebt. Het verhaal van Johannus kan ik dan ook met overtuiging vertellen.”

Richting kerken benadrukt hij vooral de uniciteit van het orgel als instrument in de christelijke traditie. “Er is geen enkele andere religie die zich zo nauw met het orgel heeft verbonden als het christendom. Sommige kerken hebben het orgel ergens in de loop van de geschiedenis terzijde geschoven. Ik zie het toch een beetje als mijn taak dit instrument weer te herwaarderen.”

Het voor kerken meest geëigende instrument uit de Johannus-collectie is natuurlijk de Monarke. Het is dan ook niet verwonderlijk dat uitgerekend dit orgel in de persoonlijke top-3 van Frode met stip bovenaan staat. “Dit orgel neemt je mee naar het hoogste niveau. Het ligt zo dicht bij het originele pijporgelgeluid, dat je het verschil nauwelijks of zelfs helemaal niet hoort.”

Grote operatie

Een van de locaties waar recent zo’n Monarke is geïnstalleerd, is de Olavshallen Concert Hall, een beroemd concertgebouw dat in 1989 in het Noorse Trondheim werd gebouwd. Het betreft een drieklaviers Monarke Präludium met 42 registers en een 36.4-audiosysteem. Voor Strandskogen een “grote operatie”. “Dit soort trajecten kost veel tijd. Voor het concertgebouw is de aanschaf van een orgel natuurlijk een forse investering; er gaan heel wat overlegmomenten overheen voordat er definitieve besluiten worden genomen. De besprekingen begonnen in 2013; twee jaar later, in 2015, was de installatie rond.”

Daarbij speelde mee dat de Noorse dealer met verschillende gesprekspartners aan tafel zat. In de eerste plaats het Trondheim Symfonie Orkest, daarnaast het concertgebouw zelf en ten slotte de aangestelde concertorganist, Erling With Aasgård. Allen hadden ze zo hun wensen en verlangens. Een belangrijke voorwaarde was bijvoorbeeld dat het orgel flexibel moest zijn. “Als het orkest op tournee zou gaan, wilden ze het orgel kunnen meenemen. Dat heeft erin geresulteerd dat we de console op wielen hebben gepositioneerd en dat het hele orgel, inclusief alle luidsprekers, overal mee naartoe verhuisd kan worden. Ik denk dat we in de Olavshallen één van de meest flexibele orgels ter wereld hebben staan.”        

Katalysator in de besluitvorming was het bezoek aan de Nidaros Cathedral in 2015, de grootste kerk van Noorwegen, die sinds 2013 over een Monarke beschikt. “Ik had alle gesprekspartners uitgenodigd in deze kathedraal, om te laten zien en horen wat er met Johannus aan mogelijkheden lag. Dat bezoek had een overdonderend effect; zowel het orkest, de organist als het concertgebouw waren het er unaniem over eens dat het een Monarke moest worden in de Olavshallen. En zo is het ook gebeurd.” 

Willem Barentsz

De band die Nederland met Noorwegen onderhoudt, gaat al eeuwen en eeuwen terug, memoreert Strandskogen. “Het begon natuurlijk toen de Nederlandse ontdekkingsreiziger Willem Barentsz in 1596 Spitsbergen ontdekte. Het leuke is: Ruim vierhonderd jaar later, in 2015, werd er op deze eilandengroep, in de Svalbardkerk in Longyearbyen om precies te zijn, een drieklaviers orgel van Johannus geïnstalleerd. Het is maar een klein kerkje, hoor. Maar, grappig detail is dat het de meest noordelijke kerk ter wereld is.

Daarmee heeft Johannus in deze kerk ook haar meest noordelijke orgel ter wereld geïnstalleerd. Zelf ben ik daar nauw bij betrokken geweest. De onderhandelingen vonden plaats met de priester van de kerk en organist Jovna Dunfjell. Ze hadden geld gekregen van een oude weldoener en konden daarvan dit prachtige orgel kopen.”